Małaszewicze

Duch

Historia

MAŁASZEWICZE

Po raz pierwszy wieś została wymieniona w 1565 r. w składzie starostwa brzeskiego -dobra królewskie Kobylany. W rękach kolejnych królów polskich Małaszewicze pozostawały do 1679 r, kiedy to wieś, na mocy przywileju Jana III Sobieskiego, stalą się własnością Tatarów. Królewską ziemię w Małaszewiczach objął rtm Daniel Szabłowski z żoną Zofią Talkowską i jego 12-osobowa kompania oficerów tatarskich. W 1702 r. Szabłowski sprzedał swoją ziemię - za zgodą króla - małżonkom Józefowiczom. W 1724 r. na 84 włóki ziemi w Małaszewiczach (tj. 1428 ha), Tatarzy trzymali 71 włók, reszta stanowiła pustkę. W 1746 r. cześć wsi przeszła w ręce Koryckich, a część - Heleny Józefowicz, wdowy po Samuelu. W tymże roku król August III nadał prawo do części wsi także tatarskiemu rotmistrzowi Zabłockiemu. Do końca XVIII w wieś pozostawała w rękach tatarskich rodów Koryckich i Józefowiczów. Wówczas też rozpoczął się proces podziału Małaszewicz na dwa odrębne majątki: Małaszewicze Małe Abrahama Koryckiego i Małaszewicze Wielkie Aleksandra i Jana Józefowiczów. W rękach tatarskich dobra małaszewickie pozostawały niemal do I wojny światowej. W 1908 r. zmarła Eliena Amuratowna Iljasewicz - ostatnia właścicielka "tatarszczyzny" o powierzchni 198 mórg. W 1867 r. rozpoczęła się trwająca do dziś kariera Małaszewicz, związana z koleją Warszawa - Brześć. W 1936 po północnej stronie torów kolejowych firmy Weber, Rostkowski i inne przystąpiły do budowy lotniska wojskowego oraz bazy paliwowej dla lotnictwa. W dawnym forcie twierdzy brzeskiej wbudowano w kazamaty zbiorniki o pojemności 278 tyś. litrów benzyny, łącząc ten magazyn rurociągami z podobnym o pojemności 480 tyś. litrów, którego budowę rozpoczęło Dowództwo Lotnictwa WP dla jednostek bombowych stanu pokojowego. Na lotnisku zbudowano 14 hangarów. Stacjonujące w Małaszewiczach nowoczesne bombowce "Łoś" stały się celem ataków Luftwaffe już w pierwszym dniu II wojny światowej. Systematyczne bombardowania od dnia l września 1939 r. zniszczyły lotnisko powodując liczne ofiary wśród żołnierzy i robotników. W 1940 r. odbudowali i rozbudowali je Niemcy (firma "TRI"), korzystając z niewolniczej pracy Żydów. Od 1942 do 1944 r. istniał na terenie tzw. "Weroniki", przy torach kolejowych, obóz pracy skupiający ok. 1000 Żydów, pracujących na rzecz "Bauabteilung Luftwaffe". Około 200 młodych Polaków w wieku 15-20 lat, przymusowo zwerbowanych, pracowało w obozie Baudienstu. Oprócz tego lotnisko obsługiwały jeszcze od czerwca 1941 do maja 1944 r. komanda robocze jeńców z Armii Czerwonej (ok. 400-500 osób) i ok. 100 jeńców włoskich. Lotnisko w Małaszewiczach miało strategiczne znaczenie dla Luftwaffe operującej na froncie wschodnim. Stacjonowało tu ok. 140 samolotów startujących stąd na front wschodni aż do połowy lipca 1944 r. Rozbudowana przez Niemców na potrzeby frontu stacja kolejowa Małaszewicze stała się podczas okupacji ważnym ośrodkiem polskiego ruchu oporu. Od 1940 r. działały tu komórki konspiracyjne utrzymujące łączność i współpracujące z polskimi kolejarzami w znajdującym się pod sowiecką okupacją Brześciu. W strukturze Armii Krajowej Rejon IV Małaszewicze wchodził w skład Obwodu Biała Podlaska. Jego komendantami byli: por. Lucjan Kobylański ps. Lubicz (od IX 1942 r. do II 1944 r.) i ppor. Tadeusz Osiński ps. Wojtek (od II 1944 r.). AK zorganizowała w Małaszewiczach zakonspirowaną szkołę podchorążych i kurs podoficerów do których kierowano młodzież z różnych stron okupowanego kraju. Zatrudniani tu jako kolejarze i robotnicy mieli doskonałe "papiery" umożliwiające konspiracyjną działalność. W szkole wyszkolono 60 podchorążych, a na kursie - 100 podoficerów. Na stacji Małaszewicze zatrzymywały się niemieckie pociągi pospieszne i urlopowe dla uzupełnienia węgla i wody, tutaj też formowano transporty kierunkowe wroga. Pod okiem niemieckich kolejarzy i policjantów kolejowych (Bahnschutzpolizei) mających swoją placówkę w bazie parowozowo-wagonowej działały zakonspirowane komórki różnych organizacji polskiego ruchu oporu, przekazujące dokładne informacje o ruchu transportów wojskowych, pociągów osobowych i przewożonych na front wschodni ładunkach. Kolejarze z Małaszewicz mieli swój wielki udział w akcjach dywersyjno-sabotażowych na transporty niemieckie jadące strategiczną linią kolejową Berlin-Warszawa-Terespol-Brześć-Mińsk. I tak 20 listopada 1943 r. akowcy wykoleili pociąg urlopowy pod Małaszewiczami, a 11 czerwca 1944 r. zniszczyli 2 pociągi, powodując 12-godzinną przerwę w ruchu. W końcu czerwca 1944 r. 5-ta kompania VI Rejonu Kolejowego pod dowództwem "Śmigłego" przeprowadziła akcję na lotnisko bombowców w Małaszewiczach. Spalono magazyn "Weronika", a w nim 30 silników samolotowych i wiele innego sprzętu. Niemiecka baza Luftwaffe przestała istnieć w lipcu 1944 r. Uciekający przed frontem hitlerowcy wysadzili w powietrze obiekty wojskowe i budynki mieszkalne. Ocalały tylko 2 bloki mieszkalne (obecnie przy ul. Robotniczej), wieża ciśnień i dwa hangary. Po II wojnie lotnisko wojskowe w Małaszewiczach funkcjonowało najpierw jako radzieckie a potem polskie do 1952 r., po czym samoloty i jego personel zostały przeniesione na Okęcie. Obiekty po lotnisku przejęły PKP zapisując nową kartę w historii Małaszewicz. W lasach na zachód od wsi rozpoczęto budowę terminali przeładunkowych z rampami dostosowanymi do potrzeb armii pancernych ZSRR. Małaszewiczom wyznaczono rolę portu przeładunkowego na styku kolei europejskich z torami szerokimi ZSRR. Mała nadbużańska wieś była jednym z najważniejszych w Polsce obiektów strategicznych na mapach sztabowców Układu Warszawskiego i NATO. W latach siedemdziesiątych Małaszewicze stały się największym lądowym portem przeładunkowym w Polsce. Dziś rejon Małaszewicz jest bramą Polski i Europy Zachodniej na Wschód, do Azji. Nazwa Małaszewicze obejmuje obecnie 3 sołectwa wchodzące w skład gminy Terespol:

- Małaszewicze (Osiedle)

- wieś Małaszewicze Małe

- wieś Małaszewicze Duże

MAŁASZEWICZE (OSIEDLE)
Składają się z dwóch części - osiedla bloków wielorodzinnych oraz osiedla domków jednorodzinnych. Osiedle kolejowe związane z suchym portem PKP jest jego zapleczem socjalno-usługowym. Początek osadnictwu dała rodzina Jaśków, osiedlając się w 1924 r. na terenach należących wówczas do wsi Podolanka. Po nich karczowali las pod swoje gospodarstwa Grzelakowie - w 1933 r. i Chmielewscy - w 1935 r. Po 1949 r., kiedy Małaszewicze stały się portem przeładunkowym, ruszyła budowa bloków mieszkalnych, w rejonie na zachód od przystanku PKP, przy obecnej ulicy Kolejarzy. Przez wiele powojennych lat osiedle nie miało swego administracyjnego statusu - było jedynie skupiskiem bloków i domów położonym na skraju trzech miejscowości: Małaszewicz Dużych i Małych oraz Podolanki. Osiedle powstało wbrew Terespolowi, wielorodzinne bloki budowano w latach siedemdziesiątych na wyraźne żądania kolejarzy pracujących w Małaszewiczach, argumentujących że "nie potrafią żyć bez stuku wahadła". Dopiero w 1986 r. osiedle uzyskało drogowe połączenie ze światem - zbudowano wówczas 2-kilometrową odnogę od szosy Kobylany-Zastawek. W obiektach PKP mieszczą się dziś: Dyrekcja Zakładu Przewozów Towarowych i Przeładunku (dawniej Dyrekcja Rejonów Przeładunkowych PKP Małaszewicze), hotel "Pokoje Gościnne", Kolejowa Straż Pożarna, Dom Kultury "Kolejarz", Urząd Pocztowy, bank oraz liczne oddziały agencji spedycyjnych. Oddzielne obiekty zbudowały: agencje "Kolsped" i "Wesotra". Chlubą Małaszewicz jest Zespół Szkół Kolejowych. Jest tu także nowoczesna szkoła podstawowa i przedszkole. Swoje placówki mają dwa banki: PKO BP, PEKAO S.A. (otwarto go w sierpniu 1995 roku jako pierwszy bank w gminie). Funkcjonują liczne sklepy. Nowym obiektem jest kościół parafialny pw. św. Katarzyny - przed jego budową Małaszewicze (Osiedle) należały do parafii w Wólce Dobryńskiej. Przy drodze do Kobylan urządzono cmentarz. Na południe od drogi do Kobylan zbudowano w latach pięćdziesiątych bazę CPN, obecnie "Naftobazy" Sp. z o.o. Zakład Magazynowania Paliw nr 22 w Małaszewiczach. Obok, w Zastawku powstało niewielkie osiedle domków jednorodzinnych pracowników CPN. Małaszewicze (Osiedle) są nietypowym sołectwem o ściśle miejskim charakterze, z wszelkimi szansami przekształcenia się w prawdziwy ośrodek miejski. Ostatnio wytyczono nowe 72 działki budowlane oraz ogrody działkowe (o pow. 5,08 ha). Ciekawostką jest, że osiedle nie ma autobusowej komunikacji PKS. Jedynym środkiem komunikacji publicznej jest pociąg (w centrum Małaszewicz znajduje się dworzec PKP) zapewniający połączenie z Terespolem i Białą Podlaską.

MAŁASZEWICZE MAŁE
Wieś położona po północnej stronie torów kolejowych Warszawa - Terespol, po obu stronach drogi E-30. Tatarskie Małaszewicze Małe dzieliły się na dwie części: "A" i "B". W części "A" gospodarzył Korycki. W 1810 r. przejęli ją w drodze spadku Olejowscy, po czym rychło "tatarszczyzna" trafiła w obce ręce. Część "B" należała w początkach XIX w do Lisowskich, potem Józefowiczów. W 1828 r. dziedzicem Małaszewicz Małych został Jakub Buczacki, najbardziej znany Tatar podlaski, poseł Sejmu Walnego Królestwa Polskiego, marszałek szlachty i sędzia pokoju powiatu bialskiego (funkcje te świadczyły o uznaniu jakim cieszył się wśród mieszkańców terenów nad Krzną i Bugiem). Buczacki zmarł w 1838 r. w swoim domu w Małaszewiczach Małych. Dziedzicem połowy wsi był w 1828 r. także Amurat Józefowicz. Później mieszkali tu Chazbijewiczowie, Tupalscy i Skirmętowie (1839 r.), Michał i Felicja Lisowscy (1846 r.). W 1897 r. pik Iljasewicz trzymał w Małaszewiczach Małych 198 mórg, a Samuel Józefowicz wraz ze swoją siostrą Zofią Hankiewiczową - 192 morgi. W 1907 r. mieszkańcami wsi wstrząsnął mord dokonany w celach rabunkowych na Stefanii Buczackiej, sekretarce ówczesnego prezydenta Warszawy Pokoskiego, przebywającej w rodzinnym domu na "wywczasach". Po latach sprawców ustalono dzięki zeznaniom ocalałej pokojówki. Historia Tatarów w Małaszewiczach Małych skończyła się w 1915 r., wraz z wybuchem I wojny światowej i ewakuacją mieszkańców nadbużańskich wsi w głąb Rosji. Od 1867 r. Małaszewicze Małe wchodziły w skład gminy Kobylany Nadbużne (do 1954 r.) w pow. bialskim. W 1904 r. zamieszkiwało tu 230 osób. Przed II wojną wieś miała 425 mieszkańców. Małaszewicze Małe stały się wówczas wielkim placem budowy, bowiem na terenie między drogą do Brześcia a torami kolejowymi budowano wojskowe lotnisko. Na polach wsi wzniesiono wówczas kilka bloków wojskowych (naprzeciw, obecnego kampingu) w których zamieszkali lotnicy z rodzinami oraz baraki dla żołnierzy z obsługi lotniska. Obiekty te zbombardowane przez Niemców we wrześniu 1939 r., zostały przez nich wykorzystane w latach 1940-44, kiedy to hitlerowcy uczynili z Małaszewicz ważną bazę lotniczą, z kilkusetosobową załogą, obozami pracy przymusowej i ok. 2000 pracowników cywilnych (byli nimi mieszkańcy Małaszewicz i okolicznych wsi). Po lotnisku pozostały jedynie dwa bloki mieszkalne w rejonie obecnej ulicy Robotniczej oraz dwa hangary, które kolejarze wykorzystali do swoich potrzeb. Obiekty wojskowe zostały zniszczone. Na terenie dawnej płyty lotniska urządzono w latach dziewięćdziesiątych Wolny Obszar Celny. Mieszkańcy wsi zasilili załogę suchego portu PKR a w latach dziewięćdziesiątych także Zakładów Mięsnych Polish Farm Meat (od 1999 r. - "Dolina Łąk"). Wieś zmieniła swe oblicze, stała się zadbana i nowoczesna. Wodociąg, telefony, oświetlenie uliczne, chodniki, kosze iia śmieci - to wszystko otrzymały Małaszewicze Małe od samorządu gminnego. We wsi jest kilka sklepów, przystanek PKS. Od 1999 roku działa już kanalizacja ciśnieniowa obejmująca 117 gospodarstw.

MAŁASZEWICZE DUŻE
Wieś rozciąga się po obu stronach drogi E-30 Warszawa-Terespol. Pierwotnie Małaszewicze Wielkie, posiadłość tatarska wyodrębniona z Malaszewicz w końcu XVIII w. Pierwszymi właścicielami Małaszewicz Wielkich byli Aleksander i Jan Józefowiczowie. Po Aleksandrze "tatarszczyznę" część "A" odziedziczył jego syn Jakub Józefowicz, a po nim - w 1828 r. jego dzieci. Marni to byli gospodarze i w 1854 r. dobra zlicytowano -kupił je Jan Okmiński. Część "B" pozostawała w rękach spadkobierców Jana Józefowicza, potem była własnością Ewy i Stefana Dąbrowskich oraz Ewy Józefowicz i Dominika Kieńskiego (1846 r.). W 1858 r. Tatarzy sprzedali majątek Janowi Lipińskiemu. Część "C" trzymał ród Józefowiczów (w 1846 r. - Kazimierz Antoni Józefowicz). W końcu XIX w. nie było już Tatarów także w części "C" - właścicielem "tatarszczyzny" został Żyd Icek Marszak. Przed II wojną w Małaszewiczach Wielkich mieszkało 522 osób, było tu 77 gospodarstw rolnych. Wieś pełniła strategiczną rolę, taką jak Małaszewicze Małe, związaną z budową i funkcjonowaniem lotniska wojskowego. Piątego września 1939 niemiecki bomby spaliły 16 zabudowań. Zginęło 3 mieszkańców wsi: Franciszek Iwaniuk, Paulina Karpiszuk i Julian Mazur. Małaszewicze Wielkie wchodziły w latach 1867-1954 w skład gminy Kobylany (z przerwą 1940-44, kiedy Niemcy utworzyli gminę Terespol). Po reformie administracyjnej w 1954 r. awansowały do rangi ośrodka gromadzkiego. W 1966 r. zbudowano okazałą siedzibę Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej, mieszczącą także bibliotekę i kawiarnię. Kolejna reforma z 1973 r. zniosła gromady, Małaszewicze Duże włączono wówczas do Miasta-Gminy Terespol. Podobnie jak Małaszewicze Małe, także sołectwo Małaszewicze Duże otrzymało swą cywilizacyjną szansę dopiero w latach funkcjonowania samodzielnej gminy Terespol. We wsi zbudowano chodnik wzdłuż E-30 i zainstalowano oświetlenie uliczne. Jest tu świetlica wiejska. Działa Ludowy Klub Sportowy i KGW. Z 154 gospodarstw wsi ani jedno nie utrzymuje się z rolnictwa. Wszyscy pracuje na kolei lub zakładach mięsnych. Miarą zamożności wsi jest fakt, że aż 74 gospodarstwa ma własny samochód.

Źródło: St. Jadczak-"Gmina Terespol"

Mirek T

Witaj !

Jestem nauczycielem licealnym i akademickim z Wrocławia. Ale moja rodzina od strony ojca pochodzi z Wolki Dobrynskiej. Spedzalem tam wszystkie wakacje do 20 roku zycia i nigdy nie slyszalem o masowym grobie Zydow rozstrzelanych tam w 1943 roku. Podobno pochodzili oni z obozu w Malaszewiczach. Poszukuje informacji na temat tego kim byli? Jak sie dostali do Wolki w 43 roku? Masowa egzekucja nie mogla odbyc sie "po cichu" a i wykopanie grobu na 150 cial to rzecz trudna. Czy Niemcy zmusili ludnosc polska do pomocy? Moj dziadek Grzegorz i ojciec Henryk nie zyja, nigdy o tym nie mowili, a ja chce poznac ich historie jak najlepiej, prosze o pomoc w tej sprawie i wszystkie informacje na ten temat.

z gory dziekuje.

dr Mirosław Tryczyk